عزت نفس و نقش آن در گرایش به مصرف مواد‌مخدر و الکل چیست؟
عزت نفس و نقش آن در گرایش به مصرف مواد‌مخدر و الکل چیست؟
عزت‌نفس چیست؟
عزت نفس به احساس ارزشمندی کلی شخص نسبت به خودش اشاره دارد و به نوعی این مسئله را می‌سنجد که چقدر فرد برای خودش ارزش قائل بوده و خودش را تایید کرده و دوست دارد. نگرش فرد نسبت به خود میتواند مطلوب یا نامطلوب باشد.
عزت نفس self-esteem یعنی احساس ارزشمندی. این حس از مجموع افکار، احساس‌ها، عواطف و تجربیات هر فرد در طول زندگی ناشی می‌شود؛ فکر می‌کنیم که فردی با هوش یا کودنیم، احساس می‌کنیم که شخصی منفور یا دوست داشتنی هستیم.
اگر خود را دوست بداریم، نسبت به خود احساس پسندیده، مطلوب و ارزشمند می‌کنیم و برعکس، اگر خود را دوست نداشته باشیم احساس ناخوشایندی و بی‌کفایتی خواهیم داشت.
عزت نفس سالم به معنای داشتن تعادل و دیدگاه دقیق و درست در مورد خودتان است. منظور از دیدگاه دقیق و درست این است که شما به توانایی‌ها و مهارت‌هایتان افتخار می‌کنید، اما از نقاط ضعف خود نیز آگاه هستید. زمانی که عزت نفس سالم داشته باشید، احساس خوبی در مورد خود خواهید داشت و خود را لایق احترام از سوی دیگران خواهید دید.
داشتن عزت نفس سالم در زندگی، کلید اصلی موفقیت و تعادل است. البته یادتان باشد که داشتن حس برتری نسبت به دیگران به هیچ وجه نمی‌تواند نشانه‌ای از عزت نفس سالم باشد، بلکه حتی این نوع احساسات عزت نفس پایین و احساس ناامنی فرد را منعکس می‌کند.
تصور مثبت و متعادل از خود داشتن نشانه سلامت روانی و تصور منفی به معنی روان ناسالم است. عزت نفس با شادکامی رابطه متقابل دارد. ارضای نیازها منتهی می‌شود به عزت نفس و احساساتی مثل اعتماد به‌نفس، ارزش، قدرت، لیاقت و مثمرثمر بودن در جهان، اما بی اعتنایی به این نیاز موجب احساساتی مانند ضعف، خشم و درماندگی خواهد شد.
ارتباط عزت نفس و اعتیاد
یکی از عوامل مؤثر در گرایش به مصرف مواد، عزت نفس پائین است. این پدیده‌ای روانشناختی است که تأثیر قاطعی بر ابعاد عاطفی و شناختی انسان دارد و کارکرد آن در مقابله با فشارهای زندگی به عنوان یک منبع موثر و مهم شناخته می‌شود. هر اندازه که فرد در کسب عزت نفس دچار شکست شود، دستخوش اضطراب، تزلزل روانی، بدگمانی از خود و احساس عدم کفایت از زندگی می‌گردد.
افراد معتاد اساساً از خود یا محیط و یا هر دو احساس ناخشنودی، نارضایتی و ناراحتی دارند و غالباً از احساس ناامنی، بی‌کفایتی، تنهایی، نفرت، افسردگی، اضطراب شدید، حساسیت عاطفی و به ویژه تعارضات درون فردی رنج می‌برند. احساس می‌کنند قادر به حل مشکلات نیستند و گویی قادر نخواهند بود تا در آرامش و راحتی نسبی زندگی کنند.
این افراد چون ارزش زیادی برای خود قائل نیستند در معرض خطر اعتیاد قرار دارند. آنها نسبت به آینده خود بسیار بدبین بوده و به توانایی خود در مقابله با مشکلات ایمان ندارند. برای بسیاری از این افراد، الکل و مواد مخدر راه حل مناسبی برای دستیابی به اعتماد به‌نفس بیشتر ارائه می‌دهد.
مشکل اینجا است که آنها پس از درگیری با معضل اعتیاد، با زندگی سر و کار نخواهند داشت بلکه از زندگی پنهان می‌شوند. حتی اگر افراد هنگام شروع به نوشیدن مشروب یا مصرف مواد مخدر از عزت نفس نسبتاً بالایی برخوردار باشند، با افتادن هرچه بیشتر در دام اعتیاد، عزت نفس خود را از دست خواهند داد.
تاثیرات اعتیاد، عزت نفس را از افراد می‌گیرد. فرد نسبت به وضعیت خود احساس گناه و پشیمانی می‌کند و دیگر برای خود ارزشی قائل نخواهد بود.
رابطه بین الکل، مواد مخدر و عزت نفس
الکل، مواد مخدر و عزت نفس میتوانند یکدیگر را تحت تأثیر قرار دهند. مصرف الکل، کوکائین،تریاک، هروئین یا شیشه میتواند به طور موقت اعتماد به نفس را افزایش یا کاهش دهد، اما معمولاً در طولانی مدت، اعتماد به نفس مصرف کننده را پایین می‌آورد. عزت نفس کم یا زیاد میتواند عاملی درسوء مصرف و وابستگی به الکل و مواد باشد، اما سطح مناسب عزت نفس ابزاری قدرتمند در مبارزه با اعتیاد است.
به دست آوردن عزت نفس پس از ترک اعتیاد
بهبود عزت نفس میتواند بر افکار و رفتار شخصی که در حال بهبودی از اعتیاد است تأثیر مثبت بگذارد. از آنجا که عزت نفس پایین میتواند از عوامل سو مصرف مواد مخدر باشد، رفع آن به ترک اعتیاد و بهبودی کمک خواهد کرد. در حقیقت بسیاری از برنامه‌های درمان و ترک اعتیاد برای رفع برخی از شرایط و اختلالات تأثیرگذار بر عزت نفس مانند افسردگی، اضطراب یا سایر اختلالات خلقی، طراحی شده‌اند.
از آن جا که اعتیاد آثار زیان‌بار بسیاری در فرهنگ، اجتماع و اقتصاد دارد و باعث نابودی زندگی معتادان می‌شود، پرداختن به علل ایجاد کننده آن میتواند در شناسایی عوامل پیشگیری و برنامه‌ریزی جهت مقابله با معضل اعتیاد نقش بسیار سازنده‌ای داشته باشد.
یافتن راه‌هایی برای ایجاد اعتماد به خودتان باعث می‌شود که بتوانید نقاط قوت خود را راحت‌تر ارزیابی کرده و تمام پیشرفت‌های خود را در طی این مسیر یادداشت کنید. استراتژی‌های خودیاری میتواند روش خوبی برای شروع بهبود عزت نفش شما باشد. اگر همچنان با عزت نفس پایین دست و پنجه نرم می‌کنید با روانشناس مشورت کنید، آنها میتوانند درمان‌هایی را پیشنهاد کنند. شرکت در جلسات گروه درمانی انجمن‌های دوازده قدمی توصیه می‌شود.
برنامه‌های بهبودی مانند معتادان گمنام و الکلی‌های گمنام، رشد شخصیت و بهبود زندگی را به دنبال دارد و خواستار تغییر رفتار است. این به طور مستقیم باعث بهبود عزت نفس می‌شود زیرا فرد برای تغییرات ایجاد شده در زندگی و تعامل با دیگران، تأیید و پاداش می‌گیرد. بهبودی عزت نفس باید به عنوان بخشی از یک برنامه درمانی گسترده و علمی انجام شود.
نویسنده: فائزه عاطفی مددکار اجتماعی
