کاهش آسیب

کاهش آسیب یکی از اصولی‌ترین راهکارهای بهداشت عمومی است که به منظور جایگزینی در رفتارهای پرخطر افراد جامعه انتخاب شده و به سیاست‌ها و برنامه‌هایی اطلاق می‌شــود که هدف اولیه آنها کاهش عواقب و عوارض بهداشتی ناگوار ناشی از مصرف است. اجرای برنامه‌های کاهش آسیب عوارض سوء مصرف مواد از قبیل بیماری‌های عفونی و خونی (هپاتیت و ایدز) را بدون نیاز به کاهش یا توقف مصرف مواد کاهش می‌دهد. کاهش آسیب در واقع پذیرش سوء مصرف مواد به عنوان یک واقعیت اجتماعی از سوی عموم است. یعنی هرانسانی می‌تواند به هرگونه‌ای که می‌خواهد زندگی کند و انتخاب زندگی با سوء مصرف یا قطع مصرف با خود اوست. دربرنامه‌های کاهش آسیب تلاش می‌شود که فرد در راستای مصرف مواد و روابط جنسی به «خود و جامعه» آسیب نرساند.

با توجه به اهمیت برنامه‌های کاهش آسیب در جامعه، جمعیت تولد دوباره برای گروه هدف در نزدیکی پاتوق‌های مصرف چنین برنامه‌هایی را به مرحله اجرا گذاشته است. این جمعیت با راه‌اندازی مراکز گذری روزانه(دی‌آی‌سی)، سرپناه شبانه (شلتر)، گشت‌های سیار (موبایل سنترها) و تیم امدادرســان سیار (outreach) سعی در ارایه خدمات بهداشتی به بیماران دارد. این جمعیت عمده فعالیت خود را بر کنترل انتقال ویروس HIV از راه تزریق پر خطر (مشترک) و تماس جنسی غیر ایمن متمرکز کرده است.

اهداف برنامه‌های کاهش آسیب

• کاهش خطرانتقال بیماری‌ها از راه خون
• آگاه‌سازی فرد معتاد یا دارای رفتارهای پرخطرجنسی از خطرات عملکردش و ارایه ابزارهای مناسب برای کاهش عوارض این خطرات
• کنترل کامل رفتارهای پرخطر از طریق آموزش (روش‌های تزریق سالم و رفتار سالم جنسی)
• پیشنهاد به درمان‌های جایگــزین
• کاهش احتمال مصرف بیش ازحد (overdose)
• هدایت مصرف‌کنندگان از بازار غیر قانونی به مواد قانونی مانند متادون
• هدایت مصرف‌کنندگان از مواد قابل تزریق به مواد غیر تزریقی [تدخینی ،دودی،خوراکی] (MMT) بادستیابی به این اهداف، فرد مصرف کننده، خانواده او و هم‌چنین جامعه از این برنامه‌ها نفع می‌برند. در واقع کاهش آسیب پلی است بین خرابه‌های مصرف و چرخه درمان.

مراکز گذری (DIC)

DIC مخفف Drop In Center و به مرکز گذری کاهش آسیب ترجمه شده است. این مراکز برای کنترل آسیب‌های اعتیاد به وجود آمده و معتادان پرخطر و در معرض ابتلا به بیماری‌های عفونی نظیر ایــدز، و هپاتیت با مراجعه به این مراکز از امکانات رایگان برنامه سوزن و سرنگ(NSP) [وسایل تزریق ایمن و کم‌آسیب]و برنامه‌های آمـــوزشی رایگان این مراکز استفاده می‌کنند.

مراکز سرپناه شبانه (shelter)

مکانی است که به منظور کاهش آسیب و برای اسکان موقت و شبانه افراد وابسته به مواد با رفتارهای پرخطر و بی‌خانمان و ارایه خدمات کاهش آسیب راه‌اندازی می‌شود.

تیم امدادرســان سیار(outreach)

تیمی است حداقل دو نفره که به معتادانی که به مراکز مراجعه نمی‌کنند(دوراز دسترس) خدمات کاهش آسیب ارایه می‌کند. برنامه یاری‌رسانان یکی از روش‌های مهم و اثر بخش برای کمک به پیشگیری از ابتلا به اچ‌آی‌وی است که در این روش گروه همسان با تنظیم ملاقات با گروه هدف(مثلا معتادان تزریقی) در نوبت‌های منظم در پاتوق‌های آن‌ها حضور یافته و به آموزش و ارایه خدمات(NSP) توزیع سرنگ و سر سوزن استریل مبادرت می‌کنند. تیم‌های امدادرسان سیار معمولا به صورت تیم‌های دو تا سه نفره در تمامی روزهای هفته به جز ایام تعطیل نسبت به شناسایی محل‌های پرخطر(مکان استقرار معتادان تزریقی) اقدام کرده و به آن‌ها خدمات‌رسانی می‌کنند.

مراکز سیار کاهش آسیب (Mobile Center):

یکی دیگر از روش‌هایی است که در سراسر دنیا برای کاهش آسیب در میان مصرف‌کنندگان مواد – به ویژه آن دسته از مصرف‌کنندگانی که تمایلی به مراجعه به مراکز گذری و پناهگاه‌ها ندارند – به کار گرفته می‌شود.

مراکز سیار به طور معمول مواردی از قبیل ارایه سوزن و سرنگ و سایر ابزارهای مورد نیاز تزریق را در اختیار مصرف‌کنندگان قرار می‌دهند، سوزن و سرنگ‌های آلوده را جمع‌آوری می‌کنند، اطلاعات و آموزش‌های مربوط به کاهش آسیب را به مصرف‌کنندگان منتقل می‌کنند و مداخلات مختصری نیز انجام‌ می‌دهند. گروه هدف این مراکز را گروه‌های به حاشیه رانده شده تشکیل می‌دهند. مصرف‌کنندگان بی‌خانمان به ویژه زنان مصرف‌کننده، مصرف‌کنندگان دارای سابقه کیفری، مهاجران و پناهندگان،‌ از جمله گروه‌هایی هستند که از سوی جامعه با انگ و تبعیض مواجه هستند و همین امر مانع از بهره‌گیری مناسب آنها از خدمات درمان و کاهش آسیب موجود در جامعه می‌شود. استفاده از مراکز سیار دسترسی به این دسته از افراد و آموزش و خدمات‌رسانی به آنها را امکان‌پذیر می‌سازد.