مدیرعامل جمعیت خیریه تولد دوباره: اتاق تزریق، نه درمان های نگهدارنده رایگان
تولد دوباره مدیرعامل جمعیت خیریه تولد دوباره می‌گوید: بیش از ۵ سال است درباره راه‌اندازی اتاق تزریق در حوزه کاهش آسیب اعتیاد بحث می‌شود. نگاهی به گذشته نشان می‌دهد، سال‌هایی که تزریق مواد مخدر شیوع بسیار بالایی در بین معتادان داشت موضوع اتاق تزریق طرح شده بود. در آن دوره بر اساس سیاست‌های کلی نظام در عرصه مبارزه با مواد مخدر برنامه‌های کاهش آسیب به رسمیت شناخته شد و برنامه‌هایی مثل توزیع سرنگ و سوزن بین معتادان به اجرا در آمد. اما سؤال اساسی در همان مقطع زمانی این بود، معتادانی که بی‌خانمان هستند در کجا باید سوزن و سرنگ را که سیستم بهداشت و سلامت هزینه می‌کند و در اختیار معتادان قرار می‌دهد، استفاده کنند؟
اگر امروز بخواهیم در مورد راه‌اندازی اتاق تزریق تحلیل درست و دقیق تری داشته باشیم باید به چند نکته دقت کنیم: نکته اول: وقتی برنامه‌ای برای کاهش آسیب اعتیاد پیشنهاد می‌شود این پرسش مطرح می‌شود که مسأله چیست؟ و ما برای حل کدام یک از مسائل به دنبال راه حل‌های جدید می‌گردیم. راه‌اندازی اتاق‌های تزریق تنها پاسخ به یک مسأله است در حالی که سؤال و مسأله پیش رو از سوی برنامه ریزان بدرستی طرح نشده است. آیا مسأله این است که ما به دنبال راه حلی برای کاهش نرخ «اچ آی وی» یا مرگ و میر بین معتادان تزریقی می‌گردیم؟ آیا به دنبال راه حلی برای جایگزین کردن پاتوق‌های مصرف که در بعضی از نقاط شهر وجود دارد، هستیم؟ یا سؤال‌های دیگری در این باره مطرح است؟
در حال حاضر یکی از مهم‌ترین برنامه‌ها برای حل دو سؤال پیش رو گسترش برنامه‌های «درمان نگهدارنده» ارزانقیمت برای معتادان است. به طور مثال ما تعداد زیادی از معتادان بی‌خانمان و پر خطر را داریم که شب‌ها در گرمخانه‌ها و سر پناه‌ها زندگی می‌کنند اما آیا توانسته‌ایم این گروه هدف را در ابتدا به سمت برنامه های «درمان نگهدارنده» ارزانقیمت سوق دهیم یا پوشش این برنامه‌ها را به حداکثر برسانیم و پس از آن به دنبال راه حل‌های دقیق برای سایر مصرف‌کنندگان که در این برنامه‌ها جذب نشده‌اند، بگردیم؟ ما باید بر اساس برنامه‌ریزی صحیح و دقیق اولویت‌های اصلی خود را برای نیازهای موجود طراحی کنیم و بر اساس اولویت‌بندی به حل مسأله بپردازیم.
نکته دوم: اتاق تزریق قطعاً در شرایط و فضای اجتماعی موجود قابل گسترش در تمام مراکز کشور نیست اما در مقابل آن برنامه های «درمان‌های نگهدارنده»، ایجاد سرپناه‌ها و مراکز گذری کاهش آسیب و موبایل سنتر(مراکز سیار کاهش آسیب) قابل اجرا است. زمانی که توانستیم به پوشش حداکثری خدمات ارزانقیمت و خدمات اولیه کاهش آسیب برسیم آن زمان شاید وقت آن باشد که به اتاق تزریق و راه‌اندازی آن در سطح کشور هم بیندیشیم.
برنامه راه‌اندازی اتاق تزریق که اخیراً از سوی سازمان بهزیستی کشور و ستاد مبارزه با مواد مخدر مطرح شده، به شرطی که راه حل‌های اولیه را بر اساس مدل ارزانقیمت و ایرانی به وجود آورد می‌تواند به عنوان برنامه تحقیقی و آزمایشی اجرا شود البته به نظر نمی‌رسد این برنامه به عنوان یکی از اولویت‌های اصلی برنامه‌ریزی کشور قرار گیرد.
نکته سوم: در نقاط دیگر دنیا دو نوع اتاق تزریق با مدل‌های پزشکی و مدل همتا آزمایش شده است.
هر کدام از این دو مدل تفاوت‌های معنا‌داری با یکدیگر دارند ولی در عین حال مدل‌های موفقیت آمیزی بوده‌اند. در کشورهایی که تعداد مصرف‌کنندگان پرخطر آن در سطح گسترده نبود، تفاوت‌هایی در این دو مدل مشاهده می‌شود. برای مثال ساعت‌های ارائه خدمات درمدل پزشکی و مدل همتا تفاوت دارد. بسیاری از اتاق‌های تزریق «گروه همتا» سرویس خود را به معتادان تزریقی از ۱۰ شب تا ۲ صبح ارائه می‌کنند این کار برای جلوگیری از ایجاد مشکل برای اهالی منطقه‌ای که مرکز خدمات کاهش آسیب در آن واقع شده است، انجام می‌گیرد.
نکته چهارم: ابعاد اقتصادی اتاق تزریق مهم‌ترین مسأله‌ای است که باید به آن پرداخت.باید ببینیم، هزینه تمام شده ارائه خدمات در اتاق تزریق چه میزان بار اقتصادی بر سیستم‌های دولتی ایجاد می‌کند و پس از بررسی آن باید تصمیم بگیریم این هزینه را برای راه‌اندازی اتاق تزریق صرف کنیم یا به اولویت‌های دیگری که در حال حاضر با حداقل بودجه اجرا می‌شوند، اختصاص دهیم.
در شرایطی که بودجه و امکانات مراکز کاهش آسیب برای اداره مراکز کاهش آسیب و سرپناه‌ها در شرایط حداقلی است و بودجه این مراکز کفاف ارائه خدمات را نمی‌دهد، آیا بهتر نیست به جای طراحی مدل‌هایی که معمولاً گرانقیمت هستند بودجه را صرف بقای مراکز کاهش آسیب فعلی کنیم؟
نکته پنجم: شواهد میدانی نشان می دهد، بخش زیادی از مراجعه‌کنندگان به مراکز کاهش آسیب را معتادان غیر تزریقی تشکیل می‌دهند بنابراین پیش از هر چیز به عنوان یک اولویت مهم باید راه حل‌هایی را برای پیشگیری از اینکه معتادان غیر تزریقی مراجعه‌کننده به مراکز کاهش آسیب با معتادان مشاهده شده در پاتوق‌ها به تزریق روی آورند، اقدام کنیم.
برای اجرای برنامه درست، علمی و تخصصی و راه‌اندازی یک اتاق تزریق ایمن موارد بسیاری از جمله کارکنان، تجهیزات و داروهای پیشگیری از اوردوز نیاز است که قطعاً هزینه جدیدی را به برنامه‌های موجود کاهش آسیب تحمیل خواهد کرد در حالی که شرایط موجود نشان می‌دهد مراکز کاهش آسیب در شرایط بسیار بد اقتصادی برای بقا می‌جنگند.
نکاتی که به آن اشاره شد به معنای مخالفت با راه‌اندازی اتاق تزریق نیست بلکه در شرایط کمبود منابع اولویت‌های مهم تری برای ارائه خدمات کاهش آسیب داریم و گسترش اتاق‌های تزریق بر پایه شواهد علمی، برنامه‌ای است که امیدوارم پس از حل مشکلات سایر بخش‌های کاهش آسیب به آن دست پیدا کنیم.
شاید بهتر است قبل از ایجاد اتاق تزریق به فکر اتاق مصرف باشیم. اتاق‌های مصرف یا Damping houseها نمونه‌هایی از خانه‌هایی هستند که مصرف‌کنندگان مواد مخدر برای رفتن به سمت درمان در آن آماده می‌شوند. گرچه اتاق‌های مصرف هم هنوز در حد یک ایده طرح می‌شود اما به نظر می‌رسد، این مدل کم هزینه‌تر و اثر بخش‌تر بوده و می‌تواند بخش زیادی از معتادان پر خطر را در خود جذب کند.
در پایان لازم است اشاره کنم، ایده پایلوت طرح «اتاق مصرف» پس از بررسی تمام ابعاد اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، قانونی و مذهبی می‌تواند برای ارجاع بیماران به سمت درمان و ارائه پوشش خدمات درمان نگهدارنده در زمان خود و جای خود مورد بررسی قرار گیرد اما در شرایط فعلی شاید بهترین پیشنهاد برای معتادان تزریقی و پر خطر گسترش خدمات درمان‌های نگهدارنده رایگان است.
عباس دیلمی زاده، مدیر عامل جمعیت خیریه تولد دوباره
منبع: روزنامه ایران
